Written by ေဆြသက္ေဇာ္
Scienceကို သိပၸံလု႔ိ ဘာသာျပန္ထားၾကတယ္။ ဒီလို ဘာသာျပန္ထားျခင္းကို
အျပည့္အ၀ မမွန္ဘူးလို႔
ေထာက္ျပသူေတြ ရွိ ပါတယ္။
အခု ကြ်န္ေတာ္
ေဆြးေႏြးခ်င္တာ ဘာသာျပန္အျငင္းပြားတဲ့ ကိစၥ မဟုတ္ပါဘူး။ အဲဒီအတြက္
Scienceကို သိပၸံလို႔ ပဲ သံုးျပီး ေဆြးေႏြးသြားပါမယ္။
သိပၸံဆိုတာ ဘာလဲလို႔ ေမးလုိက္ရင္ ရူပေဗဒ၊ ဓာတုေဗဒ၊ ဇီ၀ေဗဒ
အစရွိတဲ့
သိပၸံလို႔ ေခါင္းစဥ္ တပ္ထားတဲ့ ဘာသာရပ္ေတြ ကို လက္ညိွဳးထိုး ျပၾကပါလိမ့္မယ္။
ျမန္မာစာကိုေကာ သိပၸံလုိ႔ မေခၚႏိုင္ဘူးလား
ေမးရင္ေတာ့ ေခါင္းရမ္းပါလိမ့္မယ္။
တကယ္ေတာ့ သိပၸံဆိုတာ
“ဘာ”ကို ေလ့လာသလဲဆိုတာနဲ႔ အဓိပၸါယ္
မဖြင့္ပါဘူး။
“ဘယ္လို”
စူးစမ္းေလ့လာ ခ်ဥ္းကပ္ သလဲဆိုတာနဲ႔ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ပါတယ္။ လိပ္ျပာ
ေလးကိုပဲ ေလ့လာ ေလ့လာ၊ လူေတြရဲ႕
စကားသံကုိပဲ ေလ့လာ ေလ့လာ
“သိပၸံနည္းက်” ခ်ဥ္းကပ္ေလ့လာရင္ သိပၸံလို႔ပဲ သတ္မွတ္ပါတယ္။ ျမန္မာျပည္က
စာသင္ေက်ာင္းေတြ၊ တကၠသိုလ္ေတြမွာလို “အေလ့လာခံ ဘာသာရပ္”ကို
ၾကည့္ျပီး ဒါက ၀ိဇၨာ၊ ဒါက သိပၸံရယ္လို႔ ခြဲျခားမထားပါဘူး။ ဒါဆို သိပၸံနည္းက်
ခ်ဥ္းကပ္ ေလ့လာတယ္ဆိုတာ
ဘာလဲ။
သိပၸံနည္းက် ခ်ဥ္းကပ္ေလ့လာဖို႔ အဓိက အေရးပါလွတဲ့
“attitude”ေလးခု
ရွိပါတယ္။
ပထမဆံုးကေတာ့ “curiosity” (သိ ခ်င္စိတ္ ျပင္းျပျခင္း)ပါ။
လျပည့္ညဦးမွာ ၀ရန္တာေရွ႕ထြက္ျပီး
တိမ္ေတြၾကားက တိုးထြက္ေနတဲ့
လမင္းၾကီးကို ေမာ့ၾကည့္ ၾကဖူးမယ္ ထင္ပါတယ္။ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ လမင္းၾကီး
ဟာ ပိုပိုျပီး
အရြယ္အစား ၾကီးလာတယ္လို႔လည္း စိတ္ထဲမွာ ထင္ေနပါ လိမ့္မယ္။
တိမ္ေတြၾကားက လံုး၀ ထိုးထြက္ျပီးသြားလို႔
ေကာင္းကင္ျပင္မွာ တစ္ကုိယ္တည္း
လြတ္လပ္သြားတဲ့ လမင္းၾကီး ကို ဘယ္အခ်ိန္
ျပန္ၾကည့္ၾကည့္ အရြယ္အစား
အတူတူပဲလို႔ စိတ္ထဲမွာ ထင္ေနလိမ့္မယ္။
သာမန္လူဆိုရင္ေတာ့ စိတ္ထဲမွာ
ထင္ေနတဲ့ အဆင့္တင္ ရပ္သြားပါျပီ။ သိပၸံနည္းက် ေလ့လာခ်င္တဲ့
သူေတြ
အတြက္ကေတာ့ အဲေလာက္နဲ႔ မေက်နပ္ႏိုင္ပါ ဘူး။ ဒီလမင္း တစ္စင္းထဲကပဲ
ဘာျဖစ္လို႔ လူေတြရဲ႕
စိတ္မွာ အရြယ္အစားအမ်ိဳးမ်ိဳးလို႔
ထင္ေစရတာလဲ။
ဘယ္လိုအေၾကာ
င္းေတြေၾကာင့္ လူေတြဟာ အခုလို ျမင္ေနရတာလဲ
အစရွိတဲ့ မဆံုးႏိုင္တဲ့ ေမးခြန္းေတြ ထုတ္ရင္း
ေလ့လာပါေတာ့တယ္။
လမင္းကို
ေမာ့ၾကည့္သူေတြရဲ႕ မ်က္စိအာရံုခံလႊာမွာ လာထင္တဲ့ ပံုရိပ္ေတြကို
တိုင္းၾကည့္ေတာ့
အရြယ္အစားက အတူတူ။ ဒါဆို
ဘယ္လုိ အေၾကာင္းေတြက
လႊမ္းမိုးထားလို႔ အစရွိတဲ့ မေရာင့္ရဲႏိုင္တဲ့ သိခ်င္စိတ္ျပင္းျပမႈေတြနဲ႔ “လမင္းမာယာ”
(the moon illusion)လို႔ နာမည္ေပးျပီး ေျဖရွင္းႏိုင္ဖု႔ိ
ၾကိဳးစားၾကပါတယ္။
သိပၸံနည္းက်ေလ့လာခ်င္သူေတြဟာ
သာမန္လူေတြက မွန္တယ္လို႔
လြယ္လြယ္ေလး လက္ခံထားတာကို မ်က္စိမွိတ္ မယံု တတ္ပါဘူး။
သံသယေတြနဲ႔ ေမးခြန္းထုတ္တတ္ပါတယ္ “skeptical”။
သိပၸံပညာ
ရပ္နယ္ပယ္က တစ္ခါက မွန္တယ္လို႔ လက္ခံထားတဲ့ အခ်က္ကိုေတာင္
သံသယနဲ႔ ေမးခြန္းထုတ္ၾကပါတယ္။ IQ Testေတြ ေခတ္စားကာစက
အေမရိကမွာ “လူျဖဴေတြက လူမည္းေတြထက္ “ဗီဇ”အရကို
ဥာဏ္ရည္
ပိုျမင့္တယ္”ဆိုျပီး လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက လက္ခံထားခဲ့ၾကတယ္။
ဒါကို အလြယ္တကူ လက္မခံခဲ့တဲ့ သံသယေတြနဲ႔ ေမးခြန္းထုတ္ရင္း
ေလ့လာခဲ့ၾကလို႔ ဥာဏ္ရည္ျမင့္တယ္ဆုိတာ ဗီဇတင္မကဘဲ ပတ္၀န္းက်င္
ဆိုင္ရာ အေၾကာင္းတရားေတြရဲ႕ လႊမ္းမိုးမႈကလဲ
အေရးပါတယ္ဆုိတာ
ဒီကေန႔ သိလာၾက တာပါ။ သိပၸံနည္းက်ေလ့လာခ်င္သူဟာ
အယူအဆ
ေတြကို အသစ္အသစ္ေသာ ရႈေထာင့္ကေန ေမးခြန္းထုတ္ျပီး ၾကည့္
ေလ့ရွိပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ အေရးၾကီးတဲ့ attitudeကေတာ့
“objectivity” (ဓမၼဓိဌာန္
က်ျခင္း)ပါ။ စူးစမ္းေလ့လာတဲ့ အရာအေပၚ ကိုယ့္ရဲ႕
ပုဂၢလိက ခံစားခ်က္ေတြ၊
ထင္ျမင္ခ်က္ေတြနဲ႔ ရမ္းမေျပာပါဘူး။ သိပၸံနည္းက်
ရႈၾကည့္ေလ့လာလို႔
ရလာတဲ့အေပၚ အေျခခံျပီး ေတာ့ပဲ အရွိကုိ အရွိအတိုင္း တင္ျပဖို႔ ၾကိဳးစား
ပါတယ္။ အဲဒီအတြက္ သိပၸံနည္းက် ေလ့လာဖို႔ဆိုရင္ သုေတသနဟာ မရွိ
မျဖစ္ လိုအပ္လာပါတယ္။ “empirical methods”လို႔ေခၚတဲ့ လက္ေတြ႕
စမ္းသပ္ေလ့လာျခင္းနည္းေတြကို
သံုးရပါတယ္။ လက္ေတြ႔စမ္းသပ္ေလ့
လာျခင္းဆိုတာ ေလ့လာမယ့္အရာကို အရွိကို အရွိအတိုင္း ရႈၾကည့္ပါတယ္။
အဲလို ရႈၾကည့္ျပီးသြား ရင္ ယုတၱိေဗဒက်က် ဆင္ျခင္သံုးသပ္ ၾကည့္ရပါတယ္။
ဒီနည္းအားျဖင့္ ဆႏၵစြဲကင္းတဲ့ “အသိ”ေတြ တိုးပြားလာပါတယ္။
ေနာက္ဆံုးေပမယ့္
အေရးၾကီးတဲ့ attitudeကေတာ့ “critical thinking”ပါ။
Critical thinkingဆိုတာ ရႈၾကည့္ေလ့လာလို႔
ရလာတဲ့ အသိေတြ၊ အခ်က္
အလက္ေတြ၊ သက္ေသအေထာက္အထားေတြကို နက္နက္နဲနဲလည္း
ေတြးေတာၾကည့္ပါ
တယ္။ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေအာင္လည္း ေတြးေတာၾကည့္
ပါတယ္။ ျပန္လည္ အကဲျဖတ္ သံုးသပ္ျခင္းလည္း မည္ပါတယ္။
တစ္နည္း
အားျဖင့္ “ငါ ဒါကို ဘယ္လို သိလာတာလဲ”ဆိုျပီး ကိုယ့္ကိုယ္ကို ျပန္ေမးျခင္းပဲ။
ကြ်န္ေတာ္တို႔တေတြဟာ
မၾကာ ခဏဆိုသလိုပဲ အဆိုအမိန္႔ေတြကို ျပန္ကုိး
ကားေလ့ရွိပါတယ္။ အဲဒါကို
သိတယ္လို႔ ထင္ၾကတယ္။ အမွန္တယ္ေတာ့
အဲဒီ လုိ ရရွိလာတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ၊ အသိေတြကို ခြဲျခမ္းဆန္းစစ္ရမယ္၊
ခ်ိတ္ဆက္စဥ္းစားရမယ္။ ဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္ ၾကည့္ရမယ္၊ ေ၀ဖန္ၾကည့္ရမယ္။
ဖန္တီးၾကည့္ျပီး ကိုယ္တိုင္ ျပန္သံုးသပ္ရမယ္။ ျပန္လည္ ဆင္ျခင္ေတြးေတာ
ရမယ္။ ဘယ္ ပါေမာကၡၾကီးက ဘယ္လို
ေျပာတယ္ဆိုတဲ့ ျပန္လည္ကိုးကား
ေဖာ္ျပျခင္း အဆင့္တင္ဆို သိပၸံနည္းက်ေလ့လာျခင္း
မမည္ပါ ဘူး။ Critical
thinkingဆိုတာ လြယ္ကူတဲ့ အေျဖေတြကို ျပန္လည္ေနရာခ်ထားျခင္း
မဟုတ္ပါဘူး။ ကိုယ္တိုင္ ideaေတြနဲ႔ စိတ္ပါ၀င္စားစြာ ထိေတြ႕ဆက္ဆံျပီး
နားလည္ေအာင္ ၾကိဳးစားျခင္းပဲ။ ဒါေၾကာင့္ Critical thinking ရွိခ်င္သူဟာ
စိတ္ကို ဖြင့္
ထားရမယ္ (open-minded)။ အရာတစ္ခုကို မေလ့လာခင္
ကိုယ္ယံုၾကည္ထားတာက တစ္မ်ိဳး။ တကယ္
လက္ေတြ႕စမ္း သပ္ေလ့လာလို႔
သိလာရတာက ဆန္႔က်င္ဘက္ ျဖစ္ေနရင္လည္း အေလးထားေတြးေတာ
စဥ္းစားဖို႔
စိတ္ကို ဖြင့္ထားရမယ္ ။ ဥပမာ- ၁၉၉၁ ခုႏွစ္ မတုိင္ခင္က
လိင္စိတ္တိမ္းညႊတ္မႈဆိုတာ
(sexual orientation) ေရြးခ်ယ္မႈသာ ျဖစ္တယ္။
တခ်ိဳ႕ ဘာသာေရး အယူအဆ လႊမ္းမိုးခံရတဲ့သူေတြဆိုရင္ လိင္တူၾကိဳက္ျခင္းဟာ
အကုသိုလ္လို႔ေတာင္ ယံုၾကည္လက္ခံခဲ့ၾက တယ္။
အာရံုေၾကာဇီ၀ေဗဒ
ပညာရွင္ Le Vay (1991)က လိင္စိတ္တိမ္းညႊတ္မႈမွာ အဓိကအေျခခံ
အေၾကာင္းတရားက
ဇီ၀ေဗဒနဲ႔ ဆိုင္တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က သူ ေတြ႔ခဲ့တာ
ကေတာ့ ဦးေႏွာက္မွာရွိတဲ့
hypothalamusက အာရံုေၾကာဆဲလ္အစု
ေလးေတြပါ။ ေနာက္ပိုင္း ပညာရွင္ေတြ ေတြ႕ထားတာလည္း ရွိပါေသးတယ္။
အဲဒီလို ကိုယ္အရင္ ယံုၾကည္လက္ခံထား
တာနဲ႔ မတူကြဲျပားရင္ေတာင္
စိတ္ကိုဖြင့္ နက္နက္နဲနဲ ေတြးေတာစဥ္းစားျပီး လက္ခံသင့္ရင္
လက္ခံေပးရမယ္။
အထက္မွာ ေရးခဲ့တာေတြကေတာ့ ထားရွိအပ္တဲ့
attitude “စံ”ေတြပါ။
ဘယ္သိပၸံပညာရွင္မွ တစ္ခ်ိန္တည္းမွာ ဒီစံေလးခုနဲ႔
မျပည့္စံုႏိုင္ပါဘူး။
ဒါေပမယ့္လည္း အဲဒီattitudeေတြကို ထားႏိုင္သမွ်
ထားႏိုင္ေအာင္
ၾကိဳးစားမွသာ သိပၸံနည္းက်ေလ့လာ ႏိုင္မွာပါ။
၁။ အတူတကြ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္း (Collaboration)
ေမးခြန္းတစ္ခု၊ သိခ်င္တဲ့ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုကို
ေျဖရွင္းႏိုင္ဖို႔ နယ္ပယ္အ
သီးသီးက သိပၸံပညာရွင္ေတြက
အသည္း အသန္ ၾကိဳးစားေနၾကတယ္ ဆိုပါစို႔။
ပထမေတာ့ ဒါကိုၾကည့္ျပီး
သိပၸံပညာရွင္ေတြေတာ့ သူ႕ထက္ငါ အေျဖရဖို႔
ယွဥ္ျပိဳင္ ေနၾကျပီ ထင္စရာပဲ။
တကယ္ေတာ့ သူတို႔တေတြဟာ ပူးေပါင္းအ
လုပ္လုပ္ေနၾကတာပါ။ ျပႆနာတစ္ရပ္ကို
နယ္ပယ္တစ္ ခု၊ ရႈေထာင့္တစ္ခုကေန
တင္ျပႏိုင္ရံုနဲ႔ အားလံုးျခံဳငံုမိတဲ့ အသိကို
မရရွိေသးပါဘူး။ နယ္ပယ္ေပါင္းစံုက
ပညာရွင္ေတြ ေတြ႕ ရွိထားတာကို ေပါင္းစည္းလိုက္မွသာ
အေၾကာင္းအရာ
တစ္ခုကို ျခံဳငံုသိႏိုင္တာပါ။ ဒါေၾကာင့္ သိပၸံဆိုတာ အတူတကြ ပူးေပါင္း
ေဆာင္ရြက္ျခင္းလို႔ ေျပာတာပါ။ ဒါ့အျပင္ သိပၸံပညာရွင္ အသုိင္းအ၀ိုင္းက
သေဘာတူ
လက္မခံေသးသေရြ႕ ဘယ္ သိပၸံ ေတြ႕ရွိခ်က္မွ ၾကီးမားတဲ့
အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈကို
မရရွိႏိုင္ပါဘူး။
သိပၸံပညာရွင္တစ္ေယာက္က
သုေတသနေတြ ျပဳလုပ္ထားမယ္။ သူ႔ေတြ႕
ရွိခ်က္ေတြ သိပၸံပညာရပ္ဆိုင္ရာ ဂ်ာနယ္ေတြက ေန
ေဖာ္ျပေစခ်င္တယ္။
အဲဒီလို ေဖာ္ျပႏိုင္ဖို႔ “peer review”အဆင့္ကို ျဖတ္သန္းရတယ္။ “peer
review”ဆိုတာ
ပံုႏွိပ္ေဖာ္ ျပမယ့္ သိပၸံဆိုင္ရာ ေတြ႔ရွိခ်က္၊ ေရးသားခ်က္
ေတြကို
ေဖာ္ျပမယ့္ အေၾကာင္းအရာနဲ႔ဆိုင္တဲ့ နယ္ပယ္က “အမည္မသိရတဲ့”
ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ားစြာကေနျပီး အကဲျဖတ္သံုးသပ္ၾကပါတယ္။ ဘာလို႔
“အမည္မသိရတဲ့” ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္ေတြ အကဲျဖတ္တာလဲဆိုရင္ ေဖာ္ျပမယ့္
အေၾကာင္းအရာကို ေရးသားသူနဲ႔ တစ္စံုတစ္ရာ ပတ္သက္မႈရွိရင္ ဘက္လိုက္မႈ
ရွိမွာ စိုးရိမ္လို႔ပါ။ အဲဒီပညာရွင္ေတြကေနျပီး သုေတသနျပဳလုပ္ထားတဲ့
နည္းလမ္းေတြ ေကာင္းမြန္ျခင္း၊
အယူအဆေရးရာ ရွင္း လင္းျပတ္သားမႈရွိျခင္း၊
ေဖာ္ျပမယ့္ အရာရဲ႕ အေရးပါမႈ အစရွိတာေတြကို အကဲျဖတ္ သံုးသပ္လို႔
ေထာက္ခံပါမွ
ေဖာ္ျပခြင့္ ရပါတယ္။
တကၠသိုလ္ အသိုင္းအ၀ိုင္းမွာဆိုရင္ေတာ့
ေလ့လာေတြ႔ရွိခ်က္ေတြကို လုပ္ေဖာ္
ကိုင္ဖက္ေတြၾကား ေ၀မွ်ၾကတယ္။
ျငင္းခုန္ ၾက ေဆြးေႏြးေ၀ဖန္ၾကတယ္။ ဒီနည္း
အားျဖင့္ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ
ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြဟာ အရည္အေသြး ပိုမိုခိုင္မာလာတယ္။
တစ္ဦးတစ္ေယာက္ရဲ႕ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ အဆင့္တင္ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။
ပညာရွင္
အသိုင္းအ၀ိုင္းက အကဲျဖတ္သံုးသပ္လို႔ ေပၚထြက္လာတဲ့ ယံုၾကည္ေလာက္တဲ့
အသိတစ္ရပ္ ျဖစ္လာတယ္။ သိပၸံပညာနယ္ပယ္မွာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္းဟာ
အေရးပါတယ္လို႔
ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား သတိထားမိလာတာတစ္ခုကေတာ့
“Meta-analysis”ပါ။ “Meta-analysis”ဆိုတာ
သုေတသနပညာရွင္မ်ားစြာက
မတူညီတဲ့ ေလ့လာမႈေျမာက္မ်ားစြာကေန အသီးသီးရရွိလာတဲ့ ရလဒ္ေတြကို
ေပါင္းစည္း လိုက္တဲ့ နည္းလမ္းပါ။ ဒီနည္းလမ္းကို သံုးျပီး ရလဒ္ေတြက
ေဖာ္ညႊန္းတဲ့ အက်ိဳးတရားတစ္ခုရဲ႕
အရည္အေသြး ခိုင္မာမႈကို တည္ေဆာက္
ယူဖို႔ပါ။ ရွည္ေနမွာစိုး၍ ဥပမာ မေပးေတာ့ပါ။ ဒီအေၾကာင္းအရာကုိ ဒီေလာက္ပဲ
ေဆြးေႏြးလိုပါတယ္။
၂။ သိပၸံနည္းက် ခ်ဥ္းကပ္ျခင္း အဆင့္ငါးဆင့္
သိပၸံနည္းက် ခ်ဥ္းကပ္ျခင္း အဆင့္ေတြအေၾကာင္း
မေဆြးေႏြးခင္ ကြ်န္ေတာ္တို႔
ေရေရရာရာမသိဘဲ လြယ္လြယ္ေလး သံုး ေနတဲ့ “theory”ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရကို
နည္းနည္းေလး ေျပာၾကည့္ပါမယ္။ သီးအရီ ဆိုတာ အရွိကို အရွိအတိုင္း ရႈၾကည့္လို႔
ေတြ႕ရွိထားခ်က္ေတြကို
ရွင္းျပႏိုင္ေအာင္ ၾကိဳးစားတဲ့ နီးကပ္ဆက္ႏႊယ္ေနတဲ့
အိုင္ဒီးယ (idea)အစုအေ၀းတစ္ခု ဒါမွမဟုတ္ က်ယ္ျပန္႔လွတဲ့
အိုင္ဒီးယတစ္ခု
ျဖစ္ပါတယ္။ သီးအရီေတါက တခ်ိဳ႕အရာေတြဟာ
ဘာေၾကာင့္ ဒီလိုျဖစ္တယ္ဆိုတာ
ရွင္းျပ ဖို႔ ၾကိဳးစားတယ္။ အနာဂတ္မွာ ရႈၾကည့္ေလ့လာျခင္း ျပဳဖို႔အတြက္
သီးအရီေတြကို သံုးျပီး ၾကိဳတင္ခန္႔မွန္းမႈေတြ ျပဳႏိုင္တယ္။ သုေတသနေတြ
ျပဳၾက
တယ္။ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာၾကတယ္။ အဲဒီလို
ရႈၾကည့္ေလ့လာလို႔ စုေဆာင္း
ရရွိလာတဲ့ အခ်က္ အလက္ေတြကို “data”လို႔ ေခၚပါတယ္။ “ေဒးတ”ဆိုတာ
သူခ်ည္းသက္သက္ဆို ဘာအဓိပၸါယ္မွ
မရွိပါဘူး။ အဲဒီ ေဒးတေတြ ကို စုစည္း
ေပးမယ့္ အဓိပၸါယ္ေဖာ္ေဆာင္ျပီး နားလည္ေအာင္ ကူညီေပးႏိုင္မယ့္
သီးအရီ
အေျခခံ ရွိမွသာ ရရွိလာတဲ့ ေဒးတ ေတြဟာ အဓိပၸါယ္ရွိလာတာပါ။
ဒါ့အျပင္
အစမ္းသပ္ခံနိင္တဲ့ ေကာင္းမြန္တဲ့ သီးအရီေတြဟာ ရွင္းျပႏိုင္ရံုတင္မက စိတ္၀င္
စားဖြယ္ သုေတသနေမးခြန္းေတြကိုလည္း ထပ္ဆင့္ေပၚေပါက္ေစပါတယ္။
အဲဒီအခါ သုေတသနေတြ ထပ္ျပဳလုပ္ၾကတယ္။ သုေတသနအေျဖေတြဟာ
သီးအရီကုိ ေထာက္ခံခ်င္ ေထာက္ခံမယ္။ မေထာက္ခံဘူးဆိုရင္ သီးအရီကို
ျပန္လည္သံုးသပ္ဖို႔ လိုလာပါျပီ။ ဒါေၾကာင့္မို႔လည္း သိပၸံပညာရွင္ေတြဟာ
ဘယ္သီးအရီကိုမွ လံုး၀ တိက်တယ္၊ အျမဲတမ္း မွန္တယ္ရယ္လို႔ သတ္မွတ္
မထားပါဘူး။ ကမၻာေလာကၾကီး ဘယ္လို အလုပ္လုပ္ေနတယ္ဆိုတာနဲ႔
ပတ္သက္ျပီး အိုင္ဒီးယေတြ ထုတ္ေပး ႏိုင္စြမ္းရွိမႈ၊ အေရးၾကီးတဲ့
အျဖစ္အပ်က္ေတြ၊ အျပဳအမႈေတြကို
ၾကိဳတင္ခန္႔မွန္းႏိုင္စြမ္းရွိမႈ စတာေတြနဲ႔
သီးအရီေတြကို အကဲျဖတ္ၾကပါတယ္။ လံုး၀ ဥႆံုမွန္ကန္ျခင္းဆိုတဲ့
ေပတံနဲ႔ မတိုင္းပါဘူး။
သီးအရီေတြရဲ႕ အေၾကာင္း အနည္းငယ္ ေဆြးေႏြးျပီးသြားေတာ့ သိပၸံနည္းက်
ခ်ဥ္းကပ္ေလ့လာျခင္းထဲက ပထမအဆင့္ျဖစ္
တဲ့ “observing some
phenomenon” (ျဖစ္ရပ္အခ်ိဳ႕ကို ရႈၾကည့္ေလ့လာျခင္း)ကို ေဆြးေႏြးၾကည့္ပါမယ္။
သိပၸံနည္းက် စူး စမ္းေလ့လာေတာ့မယ္ဆို ပထမဆံုး
ျဖစ္ရပ္တခ်ိဳ႕ကို
ရႈၾကည့္ေလ့လာရပါတယ္။ အဲဒီလို သိပၸံပညာရွင္ေတြ
ရႈၾကည့္ေလ့လာတဲ့
ျဖစ္ရပ္ေတြကို “variables”လို႔ ေခၚပါတယ္။ ေျပာင္းလဲႏိုင္တဲ့
ဘယ္အရာမဆို
ဗဲရီအဘယ္(လ္) ျဖစ္ပါတယ္။ သိပၸံပညာ ရွင္တစ္ေယာက္က ကိုယ္စိတ္၀င္စားရာ
ဗဲရီအဘယ္(လ္)တစ္ခုကို ရႈၾကည့္ေလ့လာေတာ့မယ္ဆုိရင္ အေရးၾကီးတာတစ္ခု
က အဲဒီ ဗဲရီအဘယ္(လ္)နဲ႔
ပတ္သက္ျပီး “operational definition”ဖြင့္ရပါတယ္။
operational definitionဆိုတာ သုေတ သနျပဳရမယ့္ ဗဲရီအဘယ္(လ္)ကို
ဘယ္လို တိုင္းတာလို႔ ရမယ္၊ မ်က္ျမင္ဒိဌ ဘယ္လို ရႈၾကည့္လို႔ ရတယ္
ဆိုတာကို ခိုင္လံု တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ ေဖာ္ျပထားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီလို ဖြင့္ဆိုဖို႔ အင္မတန္ အေရးၾကီးေပမယ့္
ျမန္မာ့ပညာေရး
အေဆာက္အအံုေတြမွာ အေလးမထားတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ တကၠသိုလ္
ေက်ာင္းသား/သူ၊ ဆရာ/မ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရဲ႕ နႈတ္က “concept”ဆိုတဲ့
ေ၀ါဟာရကို ေရလဲသံုးတာ
ေတြ႔ရလိမ့္မယ္။ “concept”ရဲ႕ operational definition
ဘာလဲလို႔
သြားေမးရင္ေတာ့ ေျဖႏိုင္သူ နည္းပါလိမ့္မယ္။
ဒုတိယအဆင့္ကေတာ့
“formulating hypotheses and predictions”ပါ။
hypothesisကို အႏုမာနအယူအဆလို႔
ဘာသာ ျပန္ၾကတာ ရွိပါတယ္။
သေဘာမက်လို႔ hypothesisလု႔ိ႔ပဲ သံုးပါမယ္။ hypothesisဆိုတာ သီအရီ
တစ္ခုကေန ယုတၱိက်က်
ေတြးေခၚစဥ္းစားရာက ရရွိလာတဲ့ အိုင္ဒီးယတစ္ခု
ျဖစ္ပါတယ္။ စမ္းသပ္ၾကည့္ႏိုင္တဲ့ ခန္႔မွန္းခ်က္လို႔လည္း ေျပာႏိုင္ပါတယ္ ။
ဥပမာေလး ေပးၾကည့္ပါမယ္။
“self-determination” သီးအရီဆိုတာ ရွိတယ္။
အဲဒီ သီးအရီအရဆိုရင္
လူေတြဟာ အေရးၾကီးတဲ့ လိုအပ္ခ်က္ေတြျဖစ္တဲ့
ေႏြးေထြးတဲ့ဆက္ႏႊယ္မႈ၊
လြတ္လပ္မႈ၊ အရည္အေသြး ျပည့္၀မႈ အစရွိတာေတြကို
လံုလံုေလာက္ေလာက္ ရရွိမွသာ ျပည့္၀တဲ့
ဘ၀ကို ပိုင္ဆိုင္ရတယ္လို႔
ခံစားရပါတယ္။
ဒါက ရွိႏွင့္ျပီးသား သီးအရီ။ အဲဒီ အေပၚအေျခခံျပီး
ယုတၱိက်က် စဥ္းစားလိုက္ေတာ့
hypothesisတစ္ခု ရရွိလာပါတယ္။
အဲဒီ hypothesisကေတာ့ ျပင္ပ ဆုလာဘ္ေတြျဖစ္တဲ့
ေငြေၾကးခ်မ္း
သာမႈ၊ ရုပ္၀တၳဳပစၥည္းေတြ ျပည့္စံုမႈ၊ ရာထူး အဆင့္ျမင့္မားမႈ၊ ရုပ္ရည္
ေခ်ာေမာမႈ
စတာေတြကို ေႏြးေထြးတဲ့ ဆက္ႏႊယ္မႈ၊ လြတ္လပ္မႈ၊
အရည္အေသြး ျပည့္၀မႈတို႔ထက္
ပိုျပီးတန္ဖိုးထားတဲ့ လူေတြရဲ႕
ဘ၀ဟာ ျပည့္၀မႈ နည္းလာမယ္။ ေပ်ာ္ရႊင္မႈ
နည္းလာမယ္။ ဘ၀မွာ
အဆင္ေျပေအာင္ ထိန္းညိွႏိုင္မႈ နည္းလာမယ္။ ဒီ hypothesisကို
သုေတသနပညာရွင္ေတြျဖစ္တဲ့ Timothy Kasser and
Richard
Ryanတို႔ရဲ႕ ေတြ႔ရွိခ်က္ေတြက ေထာက္ ခံေပးထားပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ
အေရးၾကီးတာက သီးအရီနဲ႔ hypothesisဟာ အခု ကြ်န္ေတာ္ ေပးခဲ့တဲ့
ဥပမာလို ရိုးရွင္း လြယ္ကူဖို႔ မလိုအပ္ပါဘူး။ သီးအရီတစ္ခုကေန
hypothesisေတြ အမ်ားၾကီး ေပၚထြက္လာႏိုင္ပါတယ္။ သီးအရီတစ္ခုက
ေပၚထြက္လာတဲ့ hypothesisေတြ မွန္ကန္ေၾကာင္း သုေတသနနဲ႔
ေထာက္ခံေပးႏိုင္ေလ အဲဒီသီးအရီရဲ႕ ယံုၾကည္ႏိုင္တဲ့ အရည္အေသြး
ပိုမိုျမင့္မားေလပါပဲ။
ဥပမာဆိုရရင္ ဆင့္ကဲျဖစ္စဥ္ သီးအရီကို
သိပၸံပညာရွင္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား အခုခ်ိန္ထိ လက္ကိုင္ျပဳေနတာဟာ
အဲဒီ သီးအရီက ျဖာထြက္လာတဲ့ hypothesisေတြကေန ေနာက္ထပ္
ရႈၾကည့္ေလ့လာဖို႔ ခန္႔မွန္း ႏိုင္စြမ္းရွိလို႔ပါ။
တတိယအဆင့္ကေတာ့
“testing through empirical research” (လက္ေတြ႔
သုေတသနျပဳ၍ စမ္းသပ္ၾကည့္ျခင္း)
ျဖစ္ပါ တယ္။ ဒုတိယအဆင့္မွာ ေဖာ္ထုတ္
ခဲ့တဲ့
hypothesisေတြကို လက္ေတြ႔သုေတသန ျပဳလုပ္ျပီး စမ္းသပ္ၾကည့္ရပါတယ္။
တစ္နည္းေျပာရရင္ ေဒးတေတြ စုေဆာင္းျပီး ခြဲျခမ္းဆန္းစစ္ၾကည့္ျခင္းပဲ
ျဖစ္ပါတယ္။ ေဒးတေတြ စုေဆာင္းႏိုင္ဖုိ႔ဆိုရင္ အေရးၾကီးတာက သုေတသနမွာ
ပါ၀င္ဖို႔
ဘယ္သူေတြကို ေရြးခ်ယ္မွာလဲ ဘယ္သုေတသန နည္းလမ္းေတြကို ေရြးခ်ယ္
အသံုးျပဳမလဲ
စတာေတြပါ။ သိပၸံပညာရွင္ေတြ ေလ့လာမႈတစ္ခု ျပဳတဲ့အခါမွာ
သူတို႔ေတြဟာ ပါ၀င္တဲ့သူေတြကို
တင္မကဘဲ တျခားသူေတြအတြက္ပါ
ေကာက္ခ်က္ခ်ႏိုင္ဖို႔ ၾကိဳးစားၾကပါတယ္။
အဲဒီလို သိပၸံပညာရွင္ေတြ
ေကာက္ခ်က္ဆြဲခ်င္တဲ့ တစ္ အုပ္စုလံုးကို “population”လို႔ သံုးပါတယ္။ populationအတြက္ ေကာက္ခ်က္ဆြဲႏိုင္ဖို႔ ေရြးခ်ယ္လိုက္တဲ့
အုပ္စုငယ္ေလး
ကိုေတာ့ “sample”လို႔ ေခၚပါတယ္။
ေရြးခ်ယ္လိုက္တဲ့ sampleဟာ
populationကို ကိုယ္စားျပဳဖို႔
အင္မတန္ အေရးၾကီးပါ တယ္။ အသံုးမ်ားတဲ့
smaple ေရြးနည္းကေတာ့ က်ပန္းေရြးျခင္း
(random sample)ပါ။
ဒါေပမယ့္လည္း random sample ကို အျမဲတမ္း
မသံုးပါဘူး။ population
တစ္ခုလံုးနဲ႔ ဆိုင္တာကို မေလ့လာဘဲ တိက်တဲ့အေျခအေနေတြမွာရွိတဲ့
တိက်တဲ့ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုကိုပဲ ေလ့လာခ်င္ရင္ေတာ့ random
sampleကို မသံုးပါဘူး။ ေလ့လာခ်င္တဲ့
လကၡဏာေတြရွိတဲ့ သူေတြကိုပဲ
ေရြးခ်ယ္ပါတယ္။
ကိုယ္ေရြးခ်ယ္လိုက္တဲ့ smapleဟာ ေကာက္ခ်က္ဆြဲခ်င္တဲ့ populationကို
ဘယ္ေလာက္ပဲ ကိုယ္စားျပဳပါေစ တစ္ၾကိမ္ သုေတသန ျပဳရံုနဲ႔ေတာ့
ေယဘုယ်ေကာက္ခ်က္ ဆြဲလို႔မရပါဘူး။ ေလ့လာမႈေပါင္းမ်ားစြာ
ျပဳလုပ္ျပီးမွပဲ
ေယဘုယ်ေကာက္ ခ်က္ ခ်ေလ့ရွိပါတယ္။
Hypothesisေတြကို လက္ေတြ႔စမ္းသပ္လို႔
ရလာတဲ့ ေဒးတေတြကို ခြဲျခမ္းဆန္းစစ္
(data analysis) လုပ္ဖို႔ အင္မတန္ အေရးၾကီးလွပါတယ္။ အဲဒီလုိ ခြဲျခမ္းဆန္း
စစ္ရာမွာ သခ်ၤာပညာက နည္းလမ္းေတြကို အသံုးျပဳရပါတယ္။ ဒါေတြကိုေတာ့
ကြ်န္ေတာ့္ေဆာင္းပါးမွာ ခ်န္ထားခဲ့ပါေတာ့မယ္။ ေရြးခ်ယ္အသံုးျပဳမယ့္
သုေတသန
နည္းလမ္းေတြအေၾကာင္းကိုလည္း ဒီေဆာင္းပါးမွာ မေဆြးေႏြးေတာ့ပါဘူး။
စတုတၳအဆင့္ကေတာ့ “drawing
conclusions”(ေကာက္ခ်က္ဆြဲျခင္း) ျဖစ္ပါတယ္။
တတိယအဆင့္မွာ ျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ data analysisအေပၚ အေျခခံျပီး ေကာက္ခ်က္
ဆြဲၾကပါတယ္။ အကယ္၍ ဆြဲလိုက္တဲ့ ေကာက္ခ်က္က
မူလသီးအရီနဲ႔ မတူ ျဖစ္
ေနတယ္ဆိုပါစုုိ႔။ အဲဒီအခါ သီးအရီကို မေျပာင္းလဲခင္
သုေတသနကို ထပ္မံပြားမ်ား
လုပ္ေဆာင္ၾကည့္ရပါဦးမယ္။ မတူညီ တဲ့
သုေတသနပညာရွင္ေတြက မတူညီတဲ့
သုေတသနနည္းလမ္းေတြကို သံုးျပီး ေလ့လာတာေတာင္မွ မူလေတြ႔ရွိထားတဲ့
သုေတသနရလဒ္ကိုပဲ ေပးေနေသးရင္ ယံုၾကည္ထိုက္ျပီလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္
(realiability)။ အဲဒီအခါမွသာ မူရင္းသီးအရီကို ျပန္လည္ျပင္ဆင္ဖု႔ိ
သံုးသပ္ရမွာပါ။
ေနာက္ဆံုးအဆင့္ကေတာ့ “evaluating
conclusions”(ေကာက္ခ်က္ခ်ထားျခင္းကို
ျပန္လည္သံုးသပ္ျခင္း) ျဖစ္ပါတယ္။
သုေတသနပညာရွင္ေတြက သူေတြ႔ရွိတာကို
ပညာရပ္ဆိုင္ရာ ဂ်ာနယ္ေတြကေန
ေဖာ္ျပလိုက္တယ္။ မေဖာ္ျပခင္ “peer review”
အဆင့္ ျဖတ္သန္းရတယ္။
ေဖာ္ျပျပီးေတာ့ သူ႔ေတြ႔ရွိခ်က္ကို ဖတ္ထားသူေတြရဲ႕
အကဲျဖတ္ ေ၀ဖန္ခံရတယ္။
ပညာရပ္ ဆိုင္ရာ အသိုက္အ၀န္းမွာ ေဆြးေႏြးျငင္းခုန္ရင္း
သူ႔ေကာက္ခ်က္အေပၚ ေမးခြန္းအသစ္ေတြ
ထုတ္လာၾကမယ္။ အဲဒီအခါ ျပန္လည္
ေလ့လာရင္း ေလ့လာရင္း ပညာရပ္က ပိုမိုတိုးတက္လာမယ္။ ဒါေပမယ့္ ေလ့လာေနရျခင္းက
မဆံုးေတာ့ဘူး။ ထပ္ေက်ာ့
လာေနမယ္ (iterative process)။
သိပၸံရဲ႕အေျခခံသေဘာေလာက္ကို ေဆြးေႏြးလိုက္ျခင္းျဖင့္
ျမန္မာပညာေရးမွာ
မူလတန္းကေန ပါရဂူသင္တန္းအထိ သိပၸံ လို႔ ေခါင္းစဥ္တပ္ထားတဲ့
ဘာသာရပ္
ေတြကို ေလ့လာေနတာ သိပၸံနည္းမက်ဘူးဆိုတာ ဆင္ျခင္လို႔ ရမယ္ထင္ပါတယ္။
သိပၸံနည္းမက်မွေတာ့ သိပၸံတံဆိပ္ကပ္ထားလည္း သိပၸံမဟုတ္ေတာ့ပါဘူးလု႔ိ
ေျပာခ်င္ပါတယ္။
Ref; 1.Psychology by Laura A. King
2. Human Motivation by Robert E. Franken
